BOMOS aanvullende modules: Stelsels

BOMOS bestaat uit:

• BOMOS Deel 1: Het Fundament (dit document)
• BOMOS Deel 2: De Verdieping
• BOMOS Aanvullende modules: Linked Data en Stelsels

De kern van BOMOS is het "Fundament". Dat bestaat uit een basis beschrijving van het Beheer- en Ontwikkelmodel, en een verdere verdieping op basis van literatuur of praktijkervaringen. Het Beheer- en Ontwikkelmodel is in de basis een activiteitendiagram, daarnaast zijn rollen gedefinieerd die relevant zijn bij het beheer- en ontwikkelproces van standaarden.

Daarnaast biedt BOMOS in deel 2 meer verdieping door het delen van met name best practices uit de standaardisatiewereld.

Deel 1 en Deel 2 samen vormen de basis van BOMOS.

Naast deze basis zijn er uitbreidingen voor BOMOS gemaakt door de community, die het toepassen van BOMOS in concrete situaties, soms met een wat andere context, kunnen helpen. We noemen dit de BOMOS Aanvullende Modules, ook wel een Body of Knowledge genoemd, welke dynamisch zullen zijn in de tijd.

Als we het hebben over BOMOS, dan bedoelen we daarmee de basis zoals in Deel 1 en Deel 2 beschreven. De aanvullende modules zijn wel duidelijk met BOMOS verbonden, maar hebben een eigen governance wat kan resulteren in een eigen naam, eigen doelgroep, eigen beheer, etc. In het beheerproces van BOMOS wordt ook beschreven welke eisen er gesteld worden voordat iets opgenomen wordt als BOMOS aanvullende module.

De eerste twee aanvullende modules zijn: - Linked Data & Ontologieën: het specifieke gebruik van Linked Data voor semantische standaarden. - Invulling van BOMOS voor het beheer van afsprakenstelsel: het gebruik van BOMOS in de specifieke situatie rond stelsels.

De aanvullende modules zijn nauw verbonden met BOMOS en hebben tegelijkertijd een eigen governancestructuur. Zo wordt er binnen de context van het bredere BOMOS-kader duidelijk gemaakt dat de genoemde modules hun eigen governancestructuur hebben. Dit biedt transparantie en verduidelijking aan de betrokken partijen en stakeholders, zodat zij begrijpen dat hoewel er een verbinding bestaat met BOMOS, deze modules afzonderlijk worden beheerd en bestuurd.

Bent u vanuit een beleidsmakende of besturende rol alleen op hoofdniveau geïnteresseerd, dan biedt het fundament (deel 1) voldoende achtergrond en context. Bent u zelf actief in standaardisatiecommunities dan kunt u naadloos doorgaan met het lezen van deel 2: De verdieping met best practices, waarin meer achtergrond en praktische tips rond standaardisatie zijn opgenomen.

Wilt u BOMOS gaan toepassen dan is het ook raadzaam om de aanvullende modules te gaan bekijken. Hier kunt u voorbeelden en tools vinden die kunnen helpen bij implementaties van open standaarden. Ook vindt u hier varianten op BOMOS. Deze implementatieprofielen maken BOMOS toepasbaar op meer dan (semantische) standaarden alleen.

Het is lastig om een eenduidige definitie te geven van wat een afsprakenstelsel precies is. Het is de Nederlandse vertaling van Trust Framework. Andere benamingen voor een afsprakenstelsel is een vertrouwensraamwerk. In Nederland zijn eHerkenning, Medmij, KIK-V, iDIN voorbeelden van een afsprakenstelsel.

Uit literatuuronderzoek (zie understanding trust frameworks) blijkt dat slechts één paper een definitie bevat, afkomstig van het National Institute of Standards and Technology (NIST):"een juridisch afdwingbare set specificaties, regels en overeenkomsten die een meerzijdig systeem regelen, opgezet voor een gemeenschappelijk doel, ontworpen voor specifieke transacties binnen een gemeenschap van deelnemers, en gebonden aan gemeenschappelijke vereisten."

Een afsprakenstelsel is een samenwerkingsstructuur. Het regelt belangrijke zaken rondom vertrouwen en interoperabiliteit en bevat afspraken over het besturen van deze samenwerking. Een van de belangrijke eigenschappen van een afsprakenstelsel is dat het een oplossing is voor het schalingsvraagstuk. Afsprakenstelsels faciliteren positieve netwerkeffecten waarbij de waarde van het netwerk toeneemt naarmate meer partijen deelnemen.

Een afsprakenstelsel biedt voordelen van marktwerking voor de afnemers van diensten - er is concurrentie op innovatie en prijs. Ook biedt het verbeteringen rond beschikbaarheid doordat afnemers kunnen kiezen uit meerdere aanbieders en ook tegelijkertijd die diensten kunnen afneme

GovTech is een op technologie gebaseerde samenwerking tussen actoren uit de openbare én private sector om de digitale transformatie van de overheidssector te ondersteunen.

GovTech ontstaat uit de erkenning dat de overheid niet de capaciteit en ervaring heeft om zelfstandig in te spelen op technologische ontwikkelingen en innovaties. Het vormt de basis voor initiatieven waarbij bedrijfsleven, overheid en maatschappelijk veld elkaar vinden om gezamenlijk maatschappelijke vraagstukken op te lossen met behulp van technologie. Deze samenwerking begint vaak rommelig (denk aan een hackathon) met de focus op technologie. Dat groeit bij succes door naar pilots om aan te tonen dat technologie toepasbaar en nuttig is.

Het cruciale keerpunt ontstaat wanneer een GovTech-initiatief de stap wil zetten van experiment naar een robuuste dienst die productiewaardig en schaalbaar is. Op dit moment worden dezelfde uitdagingen zichtbaar die afsprakenstelsels addresseren: de noodzaak voor duidelijke afspraken over interoperabiliteit, vertrouwen, veiligheid en integriteit. Dit vereist een andere aanpak die meer te maken heeft met politiek dan met techniek.

"Goede afspraken maken goede vrienden". De kern van een afsprakenstelsel ligt in het organiseren van vertrouwen en interoperabiliteit tussen meerdere partijen om gezamenlijk een doel te realiseren dat te complex of te groot is om individueel aan te pakken.

Een afsprakenstelsel vormt een gestructureerde samenwerkingsovereenkomst die barrières wegneemt en schaalbare samenwerking mogelijk maakt.

Elinor Ostrom beschrijft in het boek Governing the Commons de voorwaarden voor succesvolle samenwerking rond schaarse gemeenschappelijke voorzieningen zoals het beheer van waterputten. Deze principes zijn te herkennen in de samenwerking van succesvolle afsprakenstelsels. Deze zijn (vrij vertaald): - Er zijn duidelijke grenzen op gebied van homogene functionaliteit/middelen en een homogene gebruikersgroep. - Overeenstemming en balans in baten en lasten voor alle betrokkenen. - Iedereen kan bijdragen aan verbeteringen. - Controle (door transparantie) op alle betrokkenen. - Graduele sancties op overtreden afspraken zijn aanwezig en worden uitgevoerd. - Verschillen van inzicht kunnen snel en effectief opgelost worden. - Stelsel (deelnemers) heeft mandaat om zichzelf te organiseren. - Gebruik stelsels van stelsels om de individuele stelsels eenvoudig te houden.

Deze principes staan aan de basis van de afspraken en regels over de onderstaande aspecten die terugkomen als onderdelen binnen een afsprakenstelsel: - Informatie over rechten en plichten van deelnemende partijen: zoals definities, aansprakelijkheid, organen, besturing en taakverdeling. - Financiën: het beheren van een afsprakenstelsel en het organiseren van besturing kost geld: wat zijn de afspraken over wie wat betaalt? - Operatie: wie lost incidenten op? Wordt er gewerkt onder een label of merk? Denk aan communicatie, merkbeheer en afspraken over de operationele processen. - Normenkaders: aan welke eisen moeten de diensten/producten van leveranciers voldoen? - Architectuur en techniek: denk hierbij aan technische standaarden, use-cases en interface beschrijvingen.

Dit componentendiagram is ontwikkeld door en op basis van het onderzoek van L. van der Peet en geeft inzicht in de decompositie van relevante componenten van een afsprakenstelsel.

Afsprakenstelsels zonder standaarden bestaan niet.... Standaarden staan aan de basis van het mogelijk maken van interoperabiliteit en samenwerking. Een afsprakenselsel kan je daarom zien als een bundeling van standaarden met daarbij een belangrijke toevoeging: bij een stelsel zijn er ook afspraken gemaakt over het operationaliseren van samenwerking om een product of dienst aan te bieden. Voor een groot deel komt het beheer van een afsprakenstelsel en van een standaard met elkaar overeen en dat maakt BOMOS prima toepasbaar voor deze bredere scope. De BOMOS activiteiten zijn binnen stelsels ook goed herkenbaar en toe te passen met hier en daar een uitzondering of afwijking. Net zoals bij het beheer van een standaard zijn er bij stelsels activiteiten gericht op het organiseren van de besturing, de doorontwikkeling, het beheren van centrale voorzieningen, het helpen bij aansluiten en promotie van gebruik.

Logius heeft samen met de ICTU is een instrument gemaakt om een BOMOS assessment uit te voeren gericht op afsprakenstelsels. Dit assessment is op meerdere manieren in te zetten. Bij het inrichten van een stelsel kan de lezer in vogelvlucht verkennen welke onderdelen belangrijk zijn om als eerste in te richten. Bij een bestaand afsprakenstelsel is het assessment waardevol om met betrokkenen na te gaan welke onderdelen extra aandacht nodig hebben. Deze tool is online beschikbaar, zie BOMOS assessment.

Inmiddels is er praktijkervaring opgedaan met het uitvoeren van deze specifieke BOMOS assessment voor stelsels. BOMOS helpt bij het creëren van een gezamenlijke “taal” en helpt om elkaars rollen en de beleving daarbij beter te begrijpen en dat maakt constructieve discussies mogelijk.

De uitkomst van een assessment helpt om inzicht te geven en het gesprek te voeren over de verbetermogelijkheden rond beheer. Doe je een assessment samen met de stakeholders dan biedt dit gelijk het draagvlak om die veranderingen in gang te zetten. Het BOMOS fundament is goed toepasbaar voor het inrichten van beheer van nieuwe afsprakenstelsels. BOMOS helpt dan om een programma of opdrachtgever een beeld te schetsen welke activiteiten ingeregeld moeten gaan worden en waarom. Dit beeld helpt bij het prioriteren en inplannen van het inregelen van beheeractiviteiten en het maken van de inschatting van de hiervoor benodigde middelen.